Цээжний Хөндийн Хатгалт (Торакоцентез): Уушгинд Хуримтлагдсан Шингэнийг Аюулгүй Гадагшлуулах Арга

Амьсгал давчдаж, цээж хүндрэх зовиурын тань шалтгаан нь уушгийг тойрсон орон зайд "ус" хуримтлагдсанаас (шингэн) болсон байж болзошгүй. Цээжний хөндийн хатгалт (Thoracentesis) гэдэг нь яг энэ орон зай буюу цээжний хөндийд хуримтлагдсан шингэнийг (Цээжний гялтангийн шүүдэс) зүү тарьж, шууд соруулж авах ажилбарыг хэлдэг.

Энэхүү ажилбарыг оношилгооны зорилгоор (бага хэмжээний шингэн авч шинжлэх) эсвэл эмчилгээний зорилгоор (амьсгал давчдах зовиурыг арилгахын тулд их хэмжээний шингэнийг гадагшлуулах) хийдэг.

---

Шалтгаан: Яагаад Уушгинд "Ус" Хуримтлагддаг Вэ?

Энэ нь уушгинд өөрөө ус хуримтлагдаж байгаа хэрэг биш, харин уушгийг бүрхдэг "цээжний гялтан" хэмээх хоёр давхар нимгэн хальсны завсар дахь орон зайд (Цээжний хөндий) хэвийн бусаар шингэн хуримтлагдахыг "Цээжний гялтангийн шүүдэс" (Pleural Effusion) гэж нэрлэдэг.

Цээжний хөндийн хатгалт нь яг энэ шүүдэсийг гадагшлуулах ажилбар бөгөөд, ийм шингэн хуримтлагдах шалтгаан нь маш олон янз байдаг:

1. Зүрхний дутагдал: Хамгийн түгээмэл шалтгаануудын нэг. Зүрхний шахах үйл ажиллагаа суларснаас цусны эргэлтэд зогсонгишил үүсэж, энэ даралтын улмаас цусны шингэн хэсэг нь цээжний хөндий рүү нэвчиж гардаг.

2. Уушгины хатгалгаа (Pneumonia): Уушгинд үүссэн үрэвсэл нь ойролцоох гялтан хальсанд нөлөөлж, халдварын гаралтай шүүдэс хуримтлагдаж болно. Хэрэв энэ нь идээ, буглаа болон хувирвал Эмпием (Idiot gyltan) гэж нэрлэдэг.

3. Хорт хавдар: Уушгины хорт хавдар, хөхний хорт хавдар, лимфома зэрэг олон төрлийн хавдрын эсүүд цээжний гялтан руу үсэрхийлэх үед хавдар өөрөө, эсвэл тунгалгийн урсгалыг хаасны улмаас хавдрын гаралтай шүүдэс үүсдэг.

4. Элэгний хатуурал (Cirrhosis): Элэгний үйл ажиллагаа эрс муудахад цусан дахь уургийн (альбумин) хэмжээ буурдаг. Үүний улмаас судас шингэнээ барьж чадах чадвар нь суларч, цээжний хөндий зэрэг олон газарт шингэн хуримтлагддаг.

5. Сүрьеэ (Tuberculosis): Сүрьеэгийн нян цээжний гялтанг гэмтээснээс үүсдэг сүрьеэгийн гаралтай гялтангийн үрэвсэл нь ялангуяа Монгол улсын нөхцөлд залуу хүмүүсийн дунд цээжний шингэн хуримтлагдах гол шалтгаануудын нэг хэвээр байна.

Шинж тэмдэг: Ямар Дохио Илрэх Вэ?

Шингэний хэмжээ, хуримтлагдах хурдаас хамаарч шинж тэмдэггүй байж болох ч, ерөнхийдөө дараах шинж тэмдэг илэрвэл эмнэлэгт хандах шаардлагатай:

• Амьсгал давчдах (Гол шинж тэмдэг): Шингэн нь уушгийг гаднаас нь дарж, бүрэн тэлэх боломжийг нь хаасны улмаас тайван байхад ч амьсгаадаж, бага зэрэг хөдлөхөд л амьсгал давчддаг.

• Цээжээр өвдөх: Үрэвслийн улмаас гялтан хальс цочирч, гүн амьсгаа авах, ханиалгах үед цээжээр "хатгах" мэт хурц өвдөлт мэдрэгдэж болно.

• Хуурай ханиалгах: Гялтангийн мэдрэл цочирсноос болж онцын цэргүй, хуурай ханиалга байнга гарч болно.

• Цээж давчдах, хүнд оргих: Уушги дарагдаж, цээжинд юм дүүрсэн мэт хүнд, давчдах мэдрэмж төрнө.

Оношилгоо: Шингэнийг Хэрхэн Илрүүлэх Вэ?

Өвчтөнд дээрх шинж тэмдэг илэрвэл эмч дүрс оношилгоогоор дамжуулан шингэний хэмжээ, байршлыг тодорхойлдог.

• Чагнах: Эмч чагнуураар цээжийг чагнахад шингэн хуримтлагдсан хэсэгт уушгины амьсгалын чимээ сул сонсогддог.

• Цээжний Рентген зураг: Хамгийн эхний бөгөөд үндсэн шинжилгээ. Босоо байрлалд авсан рентген зурагт хуримтлагдсан шингэн нь цагаан өнгөтэй харагдаж, хэмжээг нь ойролцоогоор тодорхойлдог.

• Цээжний Хэт Авиан (ЭХО): Энэ бол цээжний хөндийн хатгалт хийх үеийн хамгийн чухал шинжилгээ юм. ЭХО-гоор шингэний байршил, гүн, мөн эргэн тойрны эрхтэн (уушги, зүрх, өрц)-тэй хэрхэн байрлаж байгааг бодит цагаар, маш нарийн харж чаддаг. Үүнийг ашиглан зүү хатгах хамгийн аюулгүй бөгөөд оновчтой байрлалыг тодорхойлдог.

• Цээжний КТ (Компьютерт томографи): Рентгенээс илүү нарийвчилсан шинжилгээ. Шингэн хуримтлагдсан үндсэн шалтгаан болох уушги, гялтангийн бусад эмгэгийг (уушгины хатгалгаа, хавдар г.м) илрүүлэхэд чухал ач холбогдолтой.

🇲🇳 Монголд хаана хандах вэ? Ийм шинж тэмдэг илэрвэл та эхлээд Өрхийн эрүүл мэндийн төв эсвэл Дүүргийн эмнэлгийн Уушгины эмчид хандах хэрэгтэй. Яаралтай тохиолдолд эсвэл нарийн оношилгоо шаардлагатай бол томоохон эмнэлгүүд болох Улсын Нэгдүгээр Төв Эмнэлэг (УНТЭ), Улсын Гуравдугаар Төв Эмнэлэг (УГТЭ), эсвэл Уушгины Өвчин Судлалын Үндэсний Төв (УӨСҮТ) зэрэгт хандаж болно.

Эмчилгээ: Цээжний Хөндийн Хатгалт Хийх Үйл Явц

Цээжний хөндийн хатгалт нь харьцангуй аюулгүй, хялбар ажилбар боловч, нарийн дэг журам, ариун нөхцөлд дараах үе шаттайгаар хийгддэг:

1. Зөв байрлал авах: Өвчтөн ихэвчлэн сандал дээр сууж, урагш ширээ түшин, гар болон толгойгоо тав тухтай дэрлэсэн байрлалыг авдаг. Энэ нь хавирга хоорондын зайг тэлж, зүү орох зайг гаргах, мөн ажилбарын үед хөдөлгөөнийг багасгах зорилготой.

2. Байршлыг тодорхойлж, ариутгах: Эмч ЭХО-гоор шингэн хамгийн их хуримтлагдсан бөгөөд аюулгүй хатгалт хийх байршлыг дахин нягталж, тухайн хэсгийн арьсыг сайтар ариутгана.

3. Хэсгийн мэдээ алдуулалт: Нимгэн зүү ашиглан ажилбар хийх хэсгийн арьс болон түүний доторх гялтан хальс хүртэлх давхаргуудад мэдээ алдуулах тариа хийдэг. Энэ үед бага зэрэг хатгах, хорсох мэдрэмж төрөх ч, үүний ачаар дараагийн ажилбарын үед та хүчтэй өвдөлт мэдрэхгүй.

4. Зүүг хатгаж, шингэнийг соруулах: Мэдээ алдуулалт хангалттай болсны дараа, эмч хатгалтын зүүг хавирганы дээд ирмэгийн дагуу болгоомжтой оруулж, цээжний хөндийд хүргэнэ. Зүү ормогц тариур холбон, шингэнийг аажмаар соруулж эхэлдэг.

   • Оношилгооны зорилгоор: 50-100 мл орчим авдаг.

   • Эмчилгээний зорилгоор: 1000-1500 мл (1-1.5 литр) хүртэл их хэмжээгээр авч болно.

5. Дуусгах: Шаардлагатай хэмжээний шингэнийг авсны дараа зүүг авч, хатгалт хийсэн хэсгийг ариутган, ариун боолт нааснаар ажилбар дуусна. Ажилбар нь ихэвчлэн 15-30 минут орчим үргэлжилдэг.

Авсан шингэнийг лаборатори руу илгээж, түүний өнгө, булингар, уургийн хэмжээ, нян, хорт хавдрын эс байгаа эсэхийг нарийвчлан шинжилдэг. Энэ нь шингэн хуримтлагдсан үндсэн шалтгааныг олоход маш чухал сэжүүр болдог.

Урьдчилан сэргийлэлт ба Арчилгаа: Ажилбарын Дараа Юуг Анхаарах Вэ?

Цээжний хөндийн хатгалт нь аюулгүй ажилбар ч, түүний дараа хэд хэдэн зүйлийг анхаарч, хүндрэл гарч байгаа эсэхийг хянах шаардлагатай.

• Ажилбарын дараах хяналт: Ажилбар дууссаны дараа ихэвчлэн 1 цаг орчим хэвтрийн дэглэм сахиж, цусны даралт, судасны лугшилт, амьсгалын тоог хянадаг. Мөн пневмоторакс (уушги цоорох) зэрэг хүндрэл үүсээгүй эсэхийг шалгах зорилгоор цээжний рентген зургийг дахин авдаг.

• Өвдөлтийн зохицуулалт: Хатгалт хийсэн хэсэгт бага зэрэг өвдөлт, тавгүй мэдрэмж хэдэн өдөр үргэлжилж болно. Шаардлагатай бол өвчин намдаах эм ууж болно.

• Хүндрэлээс сэргийлэх: Маш ховор тохиолдолд пневмоторакс (уушгинд нүх үүсэж, агаар алдагдах), цус алдалт, халдвар зэрэг хүндрэл гарч болзошгүй.

  • АНХААР: Хэрэв ажилбарын дараа гэнэт цээжээр хүчтэй өвдөх, амьсгал давчдах, толгой эргэх зэрэг шинж тэмдэг илэрвэл нэн даруй эмч, сувилагчид мэдэгдэх ёстой.

• ҮНДСЭН ШАЛТГААНЫГ ЭМЧЛЭХ: Цээжний хөндийн хатгалт бол зөвхөн шинж тэмдгийг (амьсгал давчдах) арилгаж буй эмчилгээ юм. Энэ нь үндсэн шалтгааныг эмчлэхгүй. Тиймээс шингэн дахин хуримтлагдахаас сэргийлэхийн тулд зүрхний дутагдал, уушгины хатгалгаа, сүрьеэ, хорт хавдар зэрэг үндсэн өвчнөө тууштай эмчлүүлэх нь хамгийн чухал юм.

Цээж давчдаж, амьсгаадах нь таны биеийн илгээж буй чухал дохио юм. Шинж тэмдгийг үл тоон орхилгүй, эмнэлэгт хандаж зөв оношоо тодруулж, шаардлагатай бол цээжний хөндийн хатгалтаар дамжуулан зовиураа арилгаж, эрүүл мэндээ эргүүлэн аваарай.