Толгой өвдөх, Эргэх, Мартах Таны ТАРХИ-наас Илгээж Буй Амь Насанд Аюултай 5 Дохио
Толгой өвдөх, Эргэх, Мартах... Таны "ТАРХИ"-наас Илгээж Буй Амь Насанд Аюултай 5 Дохио!
"Аа, толгой өвдчихлөө. Ядарснаас л тэр байх." "Сүүлийн үед юмаа тавиад л мартчих юм. Нас явж байгаагийнх байх даа." "Заримдаа ертөнц эргэх шиг л толгой эргэх юм. Даралтны эмээ уучихая."
Бид бүгдэд л өдөр тутамд иймэрхүү зовиур нэг бус удаа тохиолддог. Ихэнх хүмүүс үүнийг ядаргаа, стресс, эсвэл зүгээр л насжилтын хэвийн үзэгдэл гэж бодоод тоолгүй өнгөрөөдөг.
Гэвч хэрэв эдгээр шинж тэмдэг урьд өмнөхөөсөө өөрөөр, эсвэл илүү хүчтэй, давтамжтай илэрч эхэлбэл яах вэ? Энэ нь бидний биеийн "төв команд" болох "ТАРХИ"-наас илгээж буй маш ноцтой анхааруулга байж болзошгүй юм.
Тархи бол бидний биеийн бүхий л үйл ажиллагааг удирддаг гол эрхтэн. Бодох, мэдрэх, хөдлөх зэрэг бүх үйлдэл тархины нарийн удирдлага дор явагддаг. Тийм ч учраас тархинд асуудал үүсэхэд зөвхөн толгой өвдөхөөр зогсохгүй, бие махбод даяар маш олон төрлийн, ээдрээтэй шинж тэмдгээр илэрч болно.
Өнөөдөр бидний анзааралгүй өнгөрөөж болзошгүй, ГЭХДЭЭ ХЭЗЭЭ Ч ОРХИЖ БОЛОХГҮЙ, тархины ноцтой өвчний үед илэрдэг гол анхааруулах дохионуудыг төрөл бүрээр нь авч үзэж, тэдгээрийн цаана ямар аюул нуугдаж болох, мөн яаралтай ямар арга хэмжээ авах ёстойг дэлгэрэнгүй танилцуулах болно.
1. Алгадах мэт гэнэтийн хүчтэй Толгой Өвдөлт
Толгой өвдөх нь хэдийгээр түгээмэл ч, хэрэв "амьдралдаа хэзээ ч мэдэрч байгаагүй" хэмжээний хүчтэй өвдөлт гэнэт, огцом илэрвэл асуудал огт өөр. Ялангуяа аянгад цохиулах, эсвэл алгаар хүчтэй цохих мэт гэнэтийн хүчтэй өвдөлт Thunderclap headache) нь тархины судасны ноцтой өвчний дохио байж болох тул нэн даруй арга хэмжээ авах шаардлагатай.
Ийм шинж тэмдэгт анхаарлаа хандуул!
Ямар ч урьдчилсан дохиогүйгээр гэнэт эхэлсэн, тэсэхийн аргагүй хүчтэй толгой өвдөлт.
Ухаан алдах хэмжээний өвдөлттэй хамт дотор муухайрах, бөөлжих, хүзүү хөших шинж тэмдэг дагалдах.
Хэл яриа орооцолдох, гар хөл сулрах зэрэг шинж тэмдэг толгой өвдөлттэй хамт илрэх.
Ямар өвчнийг сэжиглэх вэ? (Тархины цус харвалт)
Энэ төрлийн өвдөлт нь тархины судасны цүлхэн (Аневризм) хагарч үүсдэг "Аалзавч доорх цус харвалт" (Subarachnoid Hemorrhage)-ийн хамгийн сонгодог шинж тэмдэг юм. Энэ нь цусны даралт огцом ихсэх үед судас хагарч, тархийг бүрхэж буй аалзавч бүрхүүлийн дор цус алдаж, тархины даралтыг огцом ихэсгэдэг амь насанд аюултай, яаралтай тусламж шаардсан өвчин юм.
Яах ёстой вэ? (103 ДУУД!)
Ийм шинж тэмдэг илэрвэл нэг ч минут алдалгүй 103 (Яаралтай түргэн тусламж) дуудах, эсвэл ойролцоох эмнэлгийн яаралтай тусламжийн тасагт очих шаардлагатай.
Монголд хаана хандах вэ?: Яаралтай тусламжийн төвүүд, ялангуяа Улаанбаатар хотод Улсын Нэгдүгээр Төв Эмнэлэг (УНТЭ), Улсын Гуравдугаар Төв Эмнэлэг (УГТЭ буюу Шастин) зэрэг харвалтын төвүүдэд яаралтай хандах нь чухал.
Оношилгоо: Эмнэлэгт Компьютерт томографи (CT) эсвэл Соронзон үелзүүрт томографи (MRI) ашиглан тархинд цус алдалт байгаа эсэхийг хурдан оношилно.
Эмчилгээ: Цус алдалт батлагдвал судасны ангиографи шинжилгээгээр аль судас хагарсныг тогтоож, дахин цус алдахаас сэргийлж "Койл" (Coiling) эсвэл "Клип" (Clipping) хавчих мэс заслын эмчилгээг яаралтай хийдэг. Тархины цус харвалтын үед "Алтан цаг" буюу эхний хэдэн цагт хэрхэн арга хэмжээ авснаас амь нас, цаашдын үр дагавар шууд хамаардаг.
2. Ертөнц Эргэх Мэт Толгой Эргэх ба Тэнцвэрийн Алдагдал
Толгой эргэх нь мөн л түгээмэл зовиур. Гэхдээ эргэн тойрон эргэх мэт (чихний асуудлаас үүдэлтэй) толгой эргэлтээс ялгаатай нь, биеийн тэнцвэрээ олохгүй, согтсон хүн шиг гуйвж дайвах, тэнцвэрээ алдах нь тархи, ялангуяа бага тархины үйл ажиллагааны доголдлыг илтгэдэг.
Ийм шинж тэмдэгт анхаарлаа хандуул!
Зогсож байх, эсвэл алхах үед бие нэг тийшээ хазайж, гуйвах, тэнцвэрээ алдах.
Юм барих гэхэд гар чичирч, зөв онож барьж чадахгүй байх.
Толгой эргэхийн зэрэгцээ хэл орооцолдох, эсвэл юм хоёрлож харагдах (диплопи).
Ямар өвчнийг сэжиглэх вэ? (Бага тархины гэмтэл)
Бага тархи нь бидний биеийн нарийн хөдөлгөөн, тэнцвэрийг зохицуулдаг чухал эрхтэн юм. Бага тархины цусан хангамж тасалдах (Бага тархины шигдээс), эсвэл цус алдах (Бага тархины харвалт) үед тэнцвэрийн гэнэтийн алдагдал, толгой эргэлт үүсдэг. Мөн бага тархинд хавдар үүсэж, эргэн тойрны мэдрэлээ дарах үед ижил шинж тэмдэг аажмаар илэрч болно.
Яах ёстой вэ?
Мэдрэлийн эмч (Неврологич) биеийн байдал, алхаа гишгээ, тэнцвэрийг нарийвчлан шалгаж, MRI шинжилгээгээр тархины бүтцийг оношилно. Хэрэв тархины харвалт гэж оношлогдвол цус бүлэгнэлтийг хайлуулах, эсвэл мэс заслаар авах зэрэг яаралтай эмчилгээ шаардлагатай.
3. Мартах-аас Илүү Ноцтой Ой Санамж Муудах ба Хэл Ярианы Өөрчлөлт
Нас ахих тусам залуу үеийнхээсээ илүү мартамхай болох нь хэвийн үзэгдэл байж болно. Гэхдээ саяхан ярьсан зүйлээ мартах, явдаг замаа олохгүй төөрөх, эсвэл хэлэх гэсэн үг нь орж ирэхгүй байсаар яриа тасалдах нь олон давтагдвал энэ нь зүгээр нэг "мартамхай" байдал биш юм.
Ийм шинж тэмдэгт анхаарлаа хандуул!
Саяхны үйл явдал, ярианы агуулгыг санахгүй байх.
Он, сар, өдөр, байршлын баримжаа алдагдах.
Байнга хэрэглэдэг зүйлсээ (ТВ-ийн удирдлага, утас г.м) ашиглаж чадахгүй, эв хавгүй болох.
Ярих үед тохирсон үг орж ирэхгүй "нөгөө юу", "энэ" гэх мэтээр ярих нь ихсэх (Хэл ярианы бэрхшээл).
Сэтгэл хөдлөл тогтворгүй болж, урьд нь уурладаггүй байсан зүйлд уурлах, бусдыг хардаж сэжиглэх зэргээр зан ааш өөрчлөгдөх.
Ямар өвчнийг сэжиглэх вэ? (Тэнэгрэл ба Харвалт)
Иймэрхүү танин мэдэхүйн үйл ажиллагааны доголдол нь Альцгеймерын өвчин эсвэл Судасны гаралтай тэнэгрэл (Деменц)-ийн эхний шинж тэмдэг байж болно. Альцгеймер нь тархинд хэвийн бус уураг (амилоид, тау) хуримтлагдсанаас мэдрэлийн эсүүд үхэждэг бол, Судасны тэнэгрэл нь тархины судасны давтан харвалтын улмаас тархины эд гэмтсэнээс үүсдэг. Мөн тархины хэл яриа хариуцсан төвд харвалт болбол гэнэт яриа ойлгох, илэрхийлэхэд бэрхшээлтэй болох (Афази) шинж тэмдэг илэрдэг.
Яах ёстой вэ?
Тэнэгрэлийн шинж тэмдэг сэжиглэгдвэл Мэдрэлийн эмчид хандаж, Ой тогтоолт, танин мэдэхүйн нарийвчилсан сорил (Нейропсихологийн тест) өгөх шаардлагатай. Дараа нь MRI, PET зэрэг шинжилгээгээр тархины бүтэц, уургийн хуримтлалыг шалгаж оношийг баталгаажуулна. Харамсалтай нь, нэгэнт гэмтсэн тархины эсийг бүрэн сэргээх боломжгүй ч, эрт оношилж эм, танин мэдэхүйн нөхөн сэргээх эмчилгээг эхлүүлснээр өвчний явцыг удаашруулж, амьдралын чанарыг хадгалах боломжтой.
4. Бие Эзнийхээ Үгэнд Орохгүй Байх (Хөдөлгөөний Өөрчлөлт)
Онцгой хүнд ажил хийгээгүй хэрнээ гар чичрэх, бие хөшиж, хөдөлгөөн удаашрах, эсвэл гэнэт биеийн нэг талын гар хөл суларч, нүүр мурийх зэрэг нь тархины хөдөлгөөн удирдах төвд асуудал гарсны тод дохио юм.
Ийм шинж тэмдэгт анхаарлаа хандуул!
Тайван үед гар, хөл жигд чичрэх (Тайван үеийн чичрэл).
Булчин хөшиж, анхны хөдөлгөөнөө эхлүүлэхэд хэцүү болох (Хөдөлгөөн удаашрах).
Нүүрний хувиралгүй (баг зүүсэн мэт) болж, жижиг жижиг алхмаар, бөгтийж алхах.
ГЭНЭТ биеийн нэг талын гар хөл мэдээгүй болох, сулрах, бадайрах.
Инээмсэглэхэд амны нэг тал нь л дээшлэх, мэдээгүй талын нүд анигдахгүй байх.
Ямар өвчнийг сэжиглэх вэ? (Паркинсон ба Харвалт)
Биеийн хөдөлгөөн удааширч, хөших, чичрэх шинж тэмдэг нь Паркинсоны өвчин-ий гол гурван шинж юм. Энэ нь тархины "хар бодис" хэмээх хэсэгт допамин ялгаруулдаг мэдрэлийн эсүүд цөөрснөөс үүсдэг.
Харин гэнэт илэрсэн биеийн нэг талын мэдээгүйжилт (саажилт), нүүр мурийх нь Тархины харвалт (Инсульт)-ын хамгийн сонгодог, аюултай шинж юм. Тархины хөдөлгөөн хариуцсан мэдрэлийн замд судас бөглөрөх (шигдээс) эсвэл хагарах (цус харвалт) үед тухайн мэдрэлийн хариуцдаг биеийн хэсэг сааждаг.
Яах ёстой вэ?
Паркинсоны өвчнийг мэдрэлийн эмч оношилж, Допамин тээвэрлэгчийн шинжилгээ (DAT-PET/SPECT) хийж, дутагдсан допаминыг нөхөх эмчилгээ, хөдөлгөөн засал эмчилгээг хийдэг.
Тархины харвалтын улмаас үүссэн саажилтын үед ЯАРАЛТАЙ 103 дуудна. Эмнэлэгт яаралтай эмчилгээ хийлгэсний дараа аль болох эрт нөхөн сэргээх эмчилгээ (реабилитаци) эхлүүлэх нь үлдэцийг багасгаж, хөдөлгөөнийг сэргээхэд амин чухал үүрэгтэй.
архины эрүүл мэнд: Яав л гэж биш, Магадгүй гэсэн АНХААРАЛ!
Өнөөдөр бидний авч үзсэн шинж тэмдгүүдээс гадна гэнэт хараа муудах (нэг нүд харахгүй болох, юм давхарлаж харагдах), хоол залгихад хэцүү болох, зан ааш огцом өөрчлөгдөх зэрэг маш олон дохио байдаг. Хамгийн гол нь эдгээр өөрчлөлтүүд "Юу ч биш" зүйл биш гэдгийг ойлгох явдал юм.
Урьдчилан сэргийлэх ба Хянах арга (Монгол нөхцөлд)
Тархины өвчний хамгийн том эрсдэлт хүчин зүйлс бол Цусны даралт ихсэх, Чихрийн шижин, Цусан дахь өөх тос ихсэх зэрэг архаг өвчнүүд, мөн тамхи татах, архи хэтрүүлэн хэрэглэх, таргалалт зэрэг буруу амьдралын хэвшил юм.
Ялангуяа Монголчуудын давс, өөх тос ихтэй, хүнд хооллолт, хөдөлгөөний дутагдал, архи, тамхины өндөр хэрэглээ нь тархины харвалтын гол эрсдэл болдог.
Тархины эрүүл мэндийг хамгаалах хамгийн сайн урьдчилан сэргийлэлт бол:
Тогтмол үзлэгт хамрагдах: Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүждэг жилийн нэг удаагийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдаж, цусны даралт, сахар, холестерины хэмжээгээ тогтмол хянуулж байх. (Өрхийн эмнэлэгтээ хандаарай).
Хооллолтоо тэнцвэржүүлэх: Давс, өөх тостой хоолыг багасгаж, ногоо, жимс, загасны мах хэрэглэхийг хичээх.
Тогтмол хөдөлгөөн: Явган алхах, гүйх, усанд сэлэх зэрэг аэробик дасгалыг долоо хоногт 3-аас доошгүй удаа, 30-аас дээш минут хийх.
Тамхинаас ГАРАХ, Архийг ХЯЗГААРЛАХ: Энэ бол маш чухал.
Бидний бие махбод бидэнд тасралтгүй дохио өгч байдаг. Тэр дохиог үл тоомсорловол эргэж буцахад хэцүү үр дагаварт хүргэж болно. Харин цаг алдалгүй анзаарч, арга хэмжээ авч чадвал эрүүл мэндээ хамгаалж чадна.
"Энэ надад тохиолдохгүй" гэж бодохын оронд, "Магадгүй" гэсэн анхааралтай хандаж, биеийнхээ өөрчлөлтийг ажиглаж байгаарай. Өнөөдөр дурдсан тархины анхааруулах дохионуудыг санаж яв! Хэрэв сэжигтэй шинж тэмдэг илэрвэл ХЭЗЭЭ Ч БҮҮ ЭРГЭЛЗ, Мэдрэлийн мэргэжлийн эмчид (УНТЭ, УГТЭ, Интермед г.м) хандаж зөвлөгөө аваарай.
Комментарии
Отправить комментарий