Бөөр ба давсагны хоорондох чимээгүй алуурчин, ‘Шээлүүр хоолойн хорт хавдар’-ын тухай бүх зүйл
Тийм ээ, шээсэнд цус харагдах нь энгийн ядаргааны шинж биш, харин шээсний замыг хамарсан ховор боловч ноцтой хорт хавдар болох шээлүүр хоолойн хорт хавдар-ын анхны бөгөөд хамгийн чухал дохио байж болзошгүй. Тиймээс энэ шинж тэмдгийг үл тоомсорлож болохгүй.
Шээсэнд цус уу?… Бөөр ба давсагны хоорондох чимээгүй алуурчин, ‘Шээлүүр хоолойн хорт хавдар’-ын тухай бүх зүйл
Нэгэн өглөө, та юу ч бодолгүй бие засахад шээсний тань өнгө ердийнхөөс өөр, улаавтар эсвэл кола шиг өнгөтэй гарч, зүрх тань "түг" хийн дотор эвгүйрхсэн тохиолдол танд байсан уу? "Хэт их ядарснаас л болсон байх", эсвэл "Өчигдөр идсэн хоолноос л боллоо" гэж өөрийгөө тайвшруулахыг хичээх боловч "цустай шээх (гематури)" нь бидний биеийн илгээж буй маш ноцтой анхааруулах дохио байж болзошгүй юм.
Олон хүн цустай шээх үедээ зөвхөн давсаг эсвэл бөөрний асуудал гэж боддог. Гэтэл бидний биеийн шээс дамждаг зам буюу бөөр ба давсгийг холбодог нарийхан "хоолой"-д ч мөн хорт хавдар үүсэж болдог гэдгийг тэр бүр мэддэггүй. Энэ бол нийт шээсний замын хорт хавдрын 1%-иас бага хувийг эзэлдэг маш ховор, тийм ч учраас илүү аюултай хорт хавдар болох Шээлүүр хоолойн хорт хавдар (Ureteral Cancer) юм.
Шээлүүр хоолойн хорт хавдар нь ховор тохиолддог тул мэдээлэл дутмаг, шинж тэмдэг нь бусад өвчинтэй төстэй учраас онош оройтох тохиолдол элбэг. Өнөөдөр бид биеийн далд хэсэгт чимээгүйхэн ургадаг энэхүү алуурчин болох шээлүүр хоолойн хорт хавдрын шалтгаан, оношилгоо, орчин үеийн эмчилгээний аргуудын талаар А-Я хүртэл бүгдийг нь дэлгэх болно.
Шээс дамждаг зам, ‘Шээлүүр хоолой’ гэж ямар эрхтэн бэ?
Шээлүүр хоолойн хорт хавдрыг ойлгохын тулд эхлээд бидний биеийн "ус зайлуулах систем" болох шээс ялгаруулах тогтолцооны бүтцийг мэдэх хэрэгтэй.
Бөөр: Бидний биеийн "ус цэвэршүүлэх үйлдвэр" юм. Цусны бохирдлыг шүүж, шээс үүсгэх чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Бидний биеийн хоёр талд нэг нэгээрээ, нийт 2 ширхэг байдаг.
Шээлүүр хоолой (Ureter): Яг энэ бөөрний цэвэршүүлэх үйлдвэрт үүссэн шээсийг доош нь буюу "нөөцийн сав" болох давсаг руу зөөвөрлөдөг "ус зайлуулах хоолой" юм. Урт нь ойролцоогоор 25-30 см, маш нарийхан хоолой боловч гүрвэлзэх хөдөлгөөнөөр шээсийг тасралтгүй доош нь урсгаж байдаг чухал зам юм.
Давсаг (Bladder): Шээлүүр хоолойгоор дамжин ирсэн шээсийг тодорхой хэмжээгээр хуримтлуулж байгаад нэг дор биеэс гадагшлуулдаг нөөцийн сав.
Шээлүү-р хоолойн хорт хавдар нь яг энэ "ус зайлуулах хоолой"-н дотор талын ханыг бүрхсэн "уротели эс" хэмээх салст бүрхүүлийн эсээс үүсдэг хорт хавдар юм. Энэ нь давсагны хорт хавдрыг үүсгэдэг эстэй ижил төрлийн эс юм.
Шээлүүр хоолойн хорт хавдар яагаад үүсдэг вэ, хэн илүү анхаарах ёстой вэ? (Шалтгаан ба эрсдэлт хүчин зүйлс)
Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын хамгийн том шалтгаан нь "хорт хавдар үүсгэгч бодисын нөлөөлөл" юм. Бөөрт шүүгдсэн шээсэнд бидний биед хортой бодис, хорт хавдар үүсгэгчид хуримтлагдсан байдаг. Энэхүү хортой шээс нь шээлүүр хоолой хэмээх нарийн замаар дамжихдаа уротели эсүүдийг байнга гэмтээж, эцэст нь ДНХ-ийн өөрчлөлтөд оруулж, хорт хавдрын эс үүсгэдэг байна.
Дараах эрсдэлт хүчин зүйлтэй хүмүүс онцгой анхаарах шаардлагатай.
Тамхи татах (Хамгийн хүчтэй эрсдэлт хүчин зүйл): Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын хамгийн чухал бөгөөд баттай шалтгаан. Тамхинд агуулагдах олон тооны хорт хавдар үүсгэгч бодис нь цусанд шингэж, дараа нь шээсээр ялгардаг. Эдгээр хортой бодисууд нь шээлүүр хоолойн салстыг байнга гэмтээж, хорт хавдар үүсэх эрсдлийг 7 дахин нэмэгдүүлдэг.
Ажлын байрны/Орчны нөлөөлөл: Үйлдвэрлэлд хэрэглэгддэг тодорхой химийн бодисууд (үнэрт аминууд гэх мэт)-тай харьцдаг ажил мэргэжлийн хүмүүс (резин, арьс шир, нэхмэл, будаг, хэвлэлийн үйлдвэрийн ажилчид гэх мэт) өвчлөх эрсдэл өндөр байдаг.
Давсагны хорт хавдрын өмнөх түүх: Шээлүүр хоолой ба давсаг нь ижил уротели эсээр бүрхэгдсэн байдаг тул өмнө нь давсагны хорт хавдраар өвдөж байсан өвчтөнүүд шээлүүр хоолойнд ч мөн хорт хавдар үүсэх "талбайн нөлөө (Field Effect)"-ийн эрсдэл маш өндөр байдаг.
Удамшлын хүчин зүйл: Ховор боловч "Линчийн хам шинж (Lynch Syndrome)" зэрэг тодорхой удамшлын хорт хавдрын хам шинжтэй тохиолдолд шээлүүр хоолойн хорт хавдар үүсэх эрсдэл нэмэгддэг.
Архаг үрэвсэл ба өвдөлт намдаах эмийн зохисгүй хэрэглээ: Архаг шээсний замын халдвар, чулууны улмаас шээлүүр хоолойд үрэвсэл давтагдах, тодорхой найрлагатай өвдөлт намдаах эмийг удаан хугацаагаар хэрэглэсэн тохиолдолд эрсдэл нэмэгддэг гэсэн судалгаа бий.
Хэзээ ч үл тоомсорлож болохгүй анхааруулах дохио (Гол шинж тэмдэг)
Шээлүүр хоолойн хорт хавдар нь эхэн үедээ бараг шинж тэмдэггүй, эсвэл бусад өвчинтэй андуурагдахаар байдаг тул онош оройтох тохиолдол элбэг. Дараах шинж тэмдэг илэрвэл хэзээ ч бүү үл тоомсорлож, Урологийн эмчид (шээс, бэлгийн замын эмч) хандаарай.
Өвдөлтгүйгээр цустай шээх (Painless Gross Hematuria): Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын хамгийн түгээмэл бөгөөд гол шинж тэмдэг (ойролцоогоор 70-80%). Ямар ч өвдөлтгүйгээр гэнэт шээс улаан эсвэл кола шиг өнгөтэй гарахыг хэлнэ. Нэг удаа илэрч, хэд хоногийн дараа зүгээр болдог тул "ядарснаас л болсон байх" гээд тоолгүй өнгөрөөх нь амархан. Гэвч энэ нь хорт хавдрын илгээж буй хамгийн хүчтэй анхны анхааруулах дохио юм.
Хажуу бөөрөөр өвдөх (Flank Pain): Хавдрын бөөгнөрөл нь шээлүүр хоолойг бөглөвөл, бөөрт үүссэн шээс доош урсгалгүй бөглөрч, бөөр хавагнах "гидронефроз (Hydronephrosis)" үүсдэг. Үүнээс болж хавдартай талын хажуу бөөр, нуруугаар хөндүүрлэж, чилж өвдөх мэдрэмж төрж болно.
Бусад шинж тэмдэг: Хорт хавдар нэлээд даамжирсан тохиолдолд жин буурах, хоолонд дургүй болох, бие сульдах зэрэг шинж тэмдэг илэрч, ховор тохиолдолд хэвлийд бэрсүү тэмтрэгдэж болно.
Нуугдсан хавдрыг илрүүлэх нь! (Оношилгооны үйл явц)
Цустай шээх зэрэг шинж тэмдгээр Урологийн эмчид хандахад, нуугдсан шээлүүр хоолойн хорт хавдрыг илрүүлэхийн тулд нарийн шинжилгээнүүд үе шаттайгаар хийгддэг.
Шээсний шинжилгээ (Urinalysis & Urine Cytology): Хамгийн эхний, суурь шинжилгээ. Шээсэнд үнэхээр цус холилдсон эсэх (улаан эсийн тоо), үрэвслийн шинж тэмдэг байгаа эсэхийг шалгана. Мөн "шээсний эсийн шинжилгээ"-гээр шээсэнд унасан хорт хавдрын эс байгаа эсэхийг микроскопоор хардаг.
Компьютерт томографийн урографи (CT Urography): Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын оношилгоонд хамгийн чухал, стандарт дүрс оношилгооны арга. Судсаар тодосгогч бодис тарьсны дараа КТ зураг авч, бөөр-шээлүүр хоолой-давсаг хүртэлх бүх шээсний замын бүтцийг тодорхой хардаг. Энэ шинжилгээгээр шээлүүр хоолойн аль хэсэгт хорт хавдар үүссэн, эргэн тойрны эд эсэд хэр зэрэг тархсан, тунгалгийн булчирхай эсвэл бусад эрхтэнд үсэрхийлсэн эсэхийг үнэлдэг.
Шээлүүр хоолойн дурангийн шинжилгээ ба эдийн шинжилгээ (Ureteroscopy, URS & Biopsy): КТ-д хорт хавдар гэж хүчтэй сэжиглэсэн үед эцсийн оношийг батлахын тулд хийдэг дурангийн шинжилгээ юм.
Үйл явц: Унтуулгатайгаар, нарийн урт дуранг шээсний сүвээр дамжуулан давсаг руу оруулж, давсагтай холбогдсон шээлүүр хоолойн амсраар дамжин дотогш ордог.
Зорилго: Эмч дурангийн камераар шээлүүр хоолойн дотор талыг харж, хавдрын байрлал, хэлбэр, хэмжээг шалгаад, сэжигтэй хэсгээс маш бага хэмжээний эд авч (эдийн шинжилгээ), эмгэг судлалын тасаг руу илгээдэг. Эмгэг судлаач эмч микроскопоор эсийн бүтцийг шинжилж, хорт хавдрын эс мөн эсэхийг эцэслэн баталдаг.
Шээлүүр хоолойн хорт хавдрыг хэрхэн эмчилдэг вэ? (Эмчилгээний аргууд)
Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын эмчилгээг хорт хавдрын үе шат (stage) ба зэрэглэл (grade)-ээс хамааран шийддэг.
1. Бөөр ба шээлүүр хоолойг бүхэлд нь авах мэс засал (Radical Nephroureterectomy, RNU)
Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын стандарт бөгөөд хамгийн найдвартай эмчилгээний арга. Хорт хавдартай талын бөөр, шээлүүр хоолойг бүхэлд нь, мөн шээлүүр хоолой ба давсагны уулзвар хэсгийн давсагны ханын зарим хэсгийг (bladder cuff) хамтад нь авдаг том мэс засал юм.
"Хавдар зөвхөн шээлүүр хоолойд байхад яагаад эрүүл бөөрөө хамт авах ёстой гэж?"
Энэ бол олон хүний асуудаг асуулт. Энэ нь өмнө дурдсан "талбайн нөлөө (Field Effect)"-тэй холбоотой. Шээлүүр хоолой, бөөрний дотор хэсэг (бөөрний тэвш), давсаг нь бүгд ижил "уротели" гэдэг зүлгэн талбайгаар холбогдсон байдаг. Шээлүүр хоолой гэдэг зүлгэн талбайн зарим хэсэгт хогийн ургамал (хорт хавдар) ургасан бол нүдэнд харагдахгүй хогийн ургамлын үр нь аль хэдийн бөөр, давсаг талын зүлгэн талбайд тархсан байх магадлал маш өндөр. Тиймээс зөвхөн хорт хавдартай шээлүүр хоолойг авбал үлдсэн бөөр, давсагт хорт хавдар дахих эрсдэл маш өндөр тул хорт хавдрын үндсийг бүрэн устгахын тулд холбогдох эрхтнүүдийг хамтад нь авдаг. Энэ мэс заслыг ихэвчлэн дурангийн эсвэл роботын мэс заслын аргаар хийдэг.
2. Бөөр хадгалах мэс засал (Kidney-Sparing Surgery)
Хорт хавдрын хэмжээ маш жижиг, хор хөнөөл багатай (low-grade), бусад газар тархаагүй, маш эрт үеийн тодорхой өвчтөнүүдэд л маш хязгаарлагдмал хүрээнд авч үздэг арга.
Шээлүү-р хоолойн хэсэгчилсэн тайралт (Segmental Ureterectomy): Хорт хавдартай шээлүүр хоолойн хэсгийг авч, үлдсэн эрүүл хэсгүүдийг эргүүлэн залгах мэс засал.
Дурангийн аргаар устгах (Endoscopic Ablation): Шээлүүр хоолойн дуран ашиглан дотогш орж, лазер зэргээр хорт хавдрын эдийг түлж устгах арга.
Гэвч эдгээр аргууд нь дахих эрсдэл өндөр тул мэс заслын дараа маш нарийн, тогтмол хяналт шаардлагатай.
3. Хими эмчилгээ ба дархлаа эмчилгээ
Хорт хавдар тунгалгийн булчирхай, бусад эрхтэнд үсэрхийлсэн даамжирсан үед мэс заслын өмнө болон дараа хими эмчилгээ хийж болно. Сүүлийн үед дархлааны цэгийг саатуулагч зэрэг орчин үеийн дархлаа эмчилгээг мөн туршиж байна.
Мэс заслын дараах арчилгаа ба дахилтаас сэргийлэх насан туршийн амлалт
Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын мэс заслын дараа шинэ амьдрал эхэлнэ.
Нэг бөөрөөр амьдрах: Олон хүн нэг бөөрөө авахуулчихвал эрүүл мэндэд ноцтой асуудал үүсэх вий гэж санаа зовдог. Гэвч аз болоход, бидний бие нэг эрүүл бөөрөөрөө л бохирдлыг шүүж, биеийн тэнцвэрийг хадгалахад ямар ч асуудалгүй байдаг. Тэнцвэртэй хооллолт, тогтмол дасгал хөдөлгөөнөөр эрүүл амьдралын хэв маягийг баримтлах нь чухал.
Хамгийн чухал нь "Хяналтын үзлэг": Шээлүүр хоолойн хорт хавдрын эмчилгээнд хамгийн чухал зүйл бол "тогтмол дахилтын хяналт" юм. Учир нь мэс заслын дараа ч давсагт хорт хавдар дахих эрсдэл маш өндөр байдаг. Тиймээс мэс заслын дараа эмчийн зааврын дагуу тогтмол эмнэлэгт очиж дараах шинжилгээнүүдийг заавал хийлгэх ёстой:
Давсагны дуран (Cystoscopy): Давсаг дотор дахилт байгаа эсэхийг шалгах хамгийн чухал шинжилгээ. Мэс заслын дараах эхний 2 жилд 3-6 сар тутамд, дараа нь хугацааг уртасган тогтмол хийлгэнэ.
КТ зураг авах: Нөгөө талын шээлүүр хоолой, бусад эрхтэнд үсэрхийлсэн эсэхийг шалгахын тулд үе үе хийлгэнэ.
Шээсний шинжилгээ: Цустай шээх, хорт хавдрын эс байгаа эсэхийг тасралтгүй шалгана.
"Шээсэнд цус холилдож гарах" нь хэзээ ч ядарснаас болдог түр зуурын үзэгдэл биш юм. Энэ нь бидний биеийн шээс ялгаруулах тогтолцооны аль нэг хэсгээс илгээж буй тусламж гуйсан дохио байж болзошгүй. Энэ дохиог үл тоомсорлолгүй, яаралтай Урологийн эмчид хандах зориг гаргах нь ховор тохиолддог шээлүүр хоолойн хорт хавдраас бидний эрхэм эрүүл мэндийг хамгаалах хамгийн найдвартай эхний алхам юм.
Комментарии
Отправить комментарий